Για το βίντεο "ο αδελφός μου"

*του Γιάννη Περπερίδη

Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορεί στο διαδίκτυο ένα βίντεο που τιτλοφορείται «ο αδερφός μου». Έχει «γίνει χαμός», καθώς όλοι το ποστάρουν και το κοινοποιούν. Το σύνθημα αυτού του βίντεο –κάτι σαν το μήνυμα που θέλει να περάσει– είναι «σεβάσου τη ζωή». Λοιπόν, κατ’ εμέ, δεν υπάρχει άλλο βίντεο που να αναδεικνύει, με τέτοια αμεσότητα, τα ελληνικά στερεότυπα και την ελληνική ιδεολογία της σημερινής εποχής. Από πού να το πιάσει κανείς…

Ένας πιτσιρικάς, έχει βγει για βόλτα μαζί με την αδερφή του –άτομο με ειδικές ικανότητες–. Καθώς περπατά στο πεζοδρόμιο, εμποδίζεται η κίνησή τους από τις καρέκλες των καφέ και τους ανθρώπους που κλείνουν τον δρόμο. Πολλοί τους κοιτάζουν με «μισό μάτι», άλλοι μετακινούνται δυσανασχετώντας. Στην άκρη του δρόμου, εκεί όπου το πεζοδρόμιο χαμηλώνει προκειμένου τα καροτσάκια και τα αμαξίδια να δύνανται να το ανέβουν, αυτοκίνητα και μηχανάκια παρκαρισμένα μπλοκάρουν την έξοδο. Σε κάθε ένα από αυτά τα εμπόδια, ο αδερφός απογοητεύεται και οργίζεται ταυτόχρονα. Στο κεφάλι του συσσωρεύονται κάθε ένα από αυτά τα εμπόδια, οι αντιδράσεις των ανθρώπων και οι δικές του σκέψεις, όπου κατακυριευμένος από αυτά δεν προσέχει όσο θα έπρεπε στο δρόμο και σταματάει απότομα ακούγοντας την κόρνα ενός αυτοκινήτου, ρίχνοντας την αδερφή του στον δρόμο. Αμέσως σπεύδει να την σηκώσει και να την δώσει στον πατέρα τους. Στη συνέχεια, όντας συντετριμμένος από όσα είχε στο κεφάλι του ως προς την όλη κατάσταση, επιστρέφει στον προηγούμενο δρόμο. Περνά από τα τραπέζια που κάθονται οι άνθρωποι και αρχίζει να τα πετάει κάτω οργισμένος, να τραβάει τα τραπεζομάντιλα, τις καρέκλες. Με ένα λοστό ξεκινά να σπάσει το τζάμι ενός αυτοκινήτου που ήταν παρκαρισμένο στο προαναφερθέν σημείο του πεζοδρομίου. Μετά από 1-2 χτυπήματα, άνθρωποι σπεύδουν και τον ρίχνουν κάτω. Η σκηνή αλλάζει και μας μεταφέρει στο κρατητήριο όπου αφήνεται ελεύθερος. Πλησιάζει την οικογένειά του, πέφτει στα γόνατα και αγκαλιάζει την αδερφή του.

Ο απλός αποδέκτης –που ως τέτοιοι αποδείχθηκαν όλοι όσοι το έχουν δημοσιεύσει (όσοι φάνηκαν στο δικό μου Facebook τουλάχιστον)– θα δει ένα βιντεάκι άπλετης αγάπης, συμπόνιας, οργής λόγω της αδικίας και του μη σεβασμού. Όλοι συμπάσχουν και την κοπέλα και τον πιτσιρικά. Όλοι καταλαβαίνουν και καταφάσκουν στον «Σεβασμό στη ζωή». «Η σύγχρονη κοινωνία μας» που «μας έχει κάνει να μην σεβόμαστε» και «βλέπουμε τον άλλον με την αδερφή του έτσι και ούτε που κουνήθηκε κανείς» και «τα αυτοκίνητα που τα παρκάρουν σε θέσεις για αμαξίδια» ή «Α.Μ.Ε.Α» κλπ. Ναι, τα ξέρουμε. Αυτό που δεν βλέπει κανείς είναι πως το βιντεάκι δεν θα είχε απήχηση καμιά, ή λιγοστή, αν δεν βασιζόταν πάνω στα ελληνικά στερεότυπα. Αφενός τον οικογενειακό δεσμό αγάπης Αφετέρου την συμπόνια για ένα ιδιαίτερο άτομο.

Ας τα εκθέσουμε όμως πιο συστηματικά. Ο τίτλος είναι «ο αδερφός». Ως αδερφός, ο πιτσιρικάς, θα κάνει τα πάντα για την αδερφή του –ειδικά την συγκεκριμένη–. Ήδη φαίνεται πως η οικογένεια είναι πάνω απ’ όλα και πως η αγάπη αυτή δικαιολογεί τα πάντα. Την ίδια δικαιολόγηση που δείχνουν και οι γονείς στο τέλος του βίντεο, μία σκηνή με πολύ νόημα που θα αναλυθεί αργότερα. Όταν, λοιπόν, το παιδί αρχίζει να καταστρέφει, τραπέζια, καρέκλες και αυτοκίνητο, όλοι σκέφτονται «καλά κάνει», «τους αξίζει», «δεν μπορείς να παρκάρεις εκεί», «εμ, δεν κουνήθηκαν από μόνοι τους». Εγώ βλέπω το απίστευτα πονηρό εξαιρετικά επικίνδυνο μοτίβο του «παίρνω τα πράματα στα χέρια μου». Τις προηγούμενες μέρες βγήκε ένα βιντεάκι από τις φυλακές όπου έγινε ό,τι έγινε με τον τύπο που συμμετείχε στη δολοφονία της φοιτήτριας στη Ρόδο και όλοι έσπευσαν να κατηγορήσουν πως  δεν μπορούν οι φυλακισμένοι να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους και να «αποδώσουν δικαιοσύνη» μέσα στη φυλακή από μόνοι τους. Το βιντεάκι, όμως, κανείς δεν το κατηγόρησε, διότι βασίζεται στην οικογενειακή αγάπη και την ιδιαιτερότητα ενός ανθρώπου. Άραγε το σπάσιμο του παρμπρίζ του αυτοκινήτου, επειδή ο πιτσιρικάς απηύδησε από την κατάσταση και έτρεφε τόσο μεγάλη αγάπη προς την ιδιαίτερη αδερφή του, δεν ομοιάζει με την δολοφονία κάποιου ο οποίος τάχα, έχει εισέλθει σε κοσμηματοπωλείο για να κλέψει; Μην βιαστείτε να πείτε όχι. Βέβαια και μοιάζει. Η διαφορά τους δεν είναι ποιότητας, αλλά βαθμού. Η υπερβολική αγάπη προς την αδελφή είναι η υπερβολική αγάπη προς το μαγαζί που τόσα χρόνια με κόπο και ιδρώτα έχεις καταφέρει να χτίσεις και η όλη κατάσταση που κατακυρίευσε τον πιτσιρικά είναι αντίστοιχα η στιγμή που βλέπεις κάποιον να μπαίνει να κλέψει (μιλάω για την αρχική κατάθεση, πριν βγουν όλα τα μετέπειτα στοιχεία της γνωστής σε όλους υπόθεσης). Το σπάσιμο του παρμπρίζ λόγω μένους, όπως όλοι καταλαβαίνουμε, είναι η δολοφονία. Δεν είμαι υπερβολικός. Απλώς διαγιγνώσκω την ακραία εμφάνιση του «παίρνω τα πράματα στα χέρια μου». Ας επιστρέψουμε στο όλο οικογενειακό του θέματος –ένα από τα ισχυρότερα στερεότυπα της ελληνικής ιδιαιτερότητας (όχι αυτή που λέει ο Καστοριάδης φυσικά–.

Πόσο καταστροφική μπορεί να γίνει η μεταφορική έκφραση «θα σκότωνα για σένα»; Νομίζετε ότι απέχει πολύ; Γιατί; Επειδή ο σκηνοθέτης έστρεψε το αγοράκι στο βίντεο ενάντια σε αυτοκίνητο και όχι σε άνθρωπο; Το ότι το βίντεο δεν είναι τόσο φριχτό όσο η πραγματικότητα, είναι μία από τις σκηνοθετικές μεθόδους. Δεν θα πρέπει να μας ενδιαφέρει το αντικείμενο της οργής, αλλά το μοτίβο της. Ας δούμε μία άλλη διαφορά βαθμού. Σε αυτό το βίντεο ο «αδερφός» είναι ένας πιτσιρικάς και όταν ξεκίνησε να σπάει το παρμπρίζ πήγαν δύο άλλοι τύποι και τον ακινητοποίησαν. Αν ο «αδερφός» ήταν ένας ψηλός, μυώδης τύπος, δυνατός, με περίεργα τατουάζ και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο, τότε δεν θα πλησίαζε κανείς. Θα έσπαγε το αυτοκίνητο, θα έβριζε, θα έκανε ό,τι ήθελε τουλάχιστον μέχρι να έρθει –λέμε τώρα– η αστυνομία. Βλέπετε που το πάω ε; Μήπως και σε αυτό είμαι υπερβολικός; Μήπως δεν είναι διαφορά βαθμού; Η εκτύλιξη ενός πράγματος στις ακραίες εμφανίσεις του αποτελεί πολύ καλό τρόπο να δεις την εκάστοτε κατάσταση. Πριν μου πει οποιοσδήποτε ότι λέω το παιδάκι «φασίστα», ας σκεφτεί τι σημαίνει και ποιον πρεσβεύει (και βολεύει) μία φυσική κατάσταση όπου όλοι «παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους» και από υπερβολική αγάπη ο καθένας αρχίζει να «εκδικείται». Ας μην πάμε μακριά, και κατά τις δεκαετίας του 30΄-40΄, ό,τι έγινε, από υπερβολική αγάπη έγινε (απέναντι στο έθνος τότε). Το θέλετε και ψυχαναλυτικά; Ο φασισμός, και δη ο ναζισμός έχει χαρακτηριστεί από το μεγαλύτερο μέρος της ψυχαναλυτικής κοινότητας ως η εξέγερση των αδελφών (ως ο μεγάλος αδελφός που βοηθάει τον μικρότερο) απέναντι στην πατρική εξουσία. αν ήταν μαθηματικά θα κάναμε ταυτίσεις: Κορίτσι = μικρός αβοήθητος αδελφός  αγόρι = μεγαλύτερος αδελφός  η όλη καταπιεστική κοινωνική κατάσταση = πατρική εξουσία. Ε δεν χρειάζεται να είμαστε επιστήμονες να καταλάβουμε που καταλήγει το πράμα.

Πάμε και στην τελευταία σκηνή να δούμε λίγα στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας ακόμη. Το παιδί βγαίνει από το αυτόφωρο και περπατά προς τους γονείς.  Η μητέρα το πλησιάζει και το ρωτάει αν χτύπησε. Το παιδί ρίχνει ένα μικρό βλέμμα στη μητέρα, δεν μιλάει καθόλου και μετά κοιτάζει τον πατέρα για περισσότερη ώρα, πριν σκύψει και αγκαλιάσει την αδερφούλα του. Η μητέρα, παρουσιάζεται ως η συμπονετική που πλησιάζει τον γιόκα και λέγοντάς του τίποτα, απλώς κοιτάζει να δει αν είναι καλά, άσχετα με το έκανε (άλλωστε ό,τι έκανε το έκανε από αγάπη. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα σωστά;). Ο πατέρας, αυτή η πατρική, αγέρωχη, αυστηρή φιγούρα, αγκαλιάζει με τα χέρια του όλα τα μέλη της οικογένειάς του, τα οποία είναι σκυμμένα μπροστά του. Θέλετε κι άλλα στερεότυπα; Εμένα μου αρκούν.

Η λεζάντα «σεβάσου τη ζωή» θα μπορούσε να μπει στο οτιδήποτε. Θα μπορούσε να μπει σε αφίσες και σποτάκια για τις εξορύξεις πετρελαίου στην Ήπειρο. Θα μπορούσε να μπει σε σποτάκι για ηλικιωμένους που δεν μπορούν να περπατήσουν στα ίδια πεζοδρόμια, ή για εγκύους. Τέλος πάντων, υπάρχουν άπειρες δυνατότητες. Δεν προσπαθώ να δημιουργήσω κάποια αξιακή σειρά. Ούτε να πω ότι δεν αξίζει να γίνονται τέτοια σποτάκια. Ο λόγος για τον οποίο αναφέρθηκα στα ελληνικά στερεότυπα είναι διότι τέτοιου είδους βίντεο δεν έχουν απολύτως καμία τύχη στο ελληνικό κοινό, παρά μόνο αν αγγίζουν βαθιά ριζωμένα στον ελληνικό λαό στοιχεία όπως αυτό της οικογένειας. Σποτάκι για την προστασία της χλωρίδας π.χ το οποίο θα έλεγε «Σεβάσου τη ζωή» δεν θα αποκτούσε τέτοια δημοτικότητα. Αυτή η δημοτικότητα, βέβαια, είναι θεμιτή, όμως ο στόχος δεν είναι να προωθηθεί κάτι το οποίο δικαιολογεί συμπεριφορές, η γενίκευση των οποίων αποτελεί απειλή.

Δεν δικαιολογώ την βία σε καμία περίπτωση, ειδικά σε περιπτώσεις που αυτή απορρέει από παράγοντες τόσο υποκειμενικούς όπως η αγάπη. Ο «αδελφός» αγαπούσε την αδελφή του και έσπασε ένα αμάξι. Ένας άλλος αγαπούσε τη μηχανή του και έσπασε το αμάξι του άλλου που του την γρατζούνισε στη στροφή. Ο άλλος αγαπάει την οικογένειά του και βάζει κάπου φωτιά. Ο άλλος αγαπάει την πατρίδα του και…

Ας μην κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας. Η δημοτικότητα του βίντεο δεν βασίστηκε στο ότι ο ελληνικός λαός είναι ευαισθητοποιημένος για τέτοια ζητήματα. Αν ήταν, τέτοια βιντεάκια δεν θα είχαν δημιουργηθεί καν. Το συγκεκριμένο βιντεάκι θα μπορούσε να τελειώνει με το «σεβάσου τη ζωή, αλλιώς…». Ο σεβασμός καλλιεργείται. Φροντίστε να κάνετε σποτάκι γι’ αυτή την καλλιέργεια. Όχι για την εκδίκηση. Άντε μπας και αρχίσει να εξαλείφεται κανένα ανορθόλογο στερεότυπο της κοινωνίας μας.